第四十一卷:瑞香 结香 以上木本
瑞香
- 原 瑞香,一名露甲,一名蓬莱紫,一名风流树。高者三、四尺许,枝干婆娑,柔条厚叶,四时长青,叶深绿色,有杨梅叶、枇杷叶、荷叶、挛枝。冬春之交开花成簇,长三、四分,如丁香状,共数种,有黄花、紫花、白花、粉红花、二色花、梅子花、串子花,皆有香,惟挛枝花紫者更香烈。枇杷叶者结子,其始出于庐山,宋时人家种之,始著名。挛枝者其节挛曲,如断折之状。其根绵软而香,叶光润似橘叶,边有黄色者,名金边瑞香,枝头甚繁,体𠏉柔韧,性畏寒,冬月须收暖室或窖内,夏月置之阴处勿见日,此花名麝囊,能损花,宜另种。
- 汇考
- 原 清异录 庐山瑞香花,始缘一比丘昼寝磐石上,梦中闻花香酷烈,及觉,求得之,因名睡香,四方奇之,谓为花中祥瑞,遂名瑞香。
- 增 花经 紫风流一品九命。
- 三馀赘笔 曾端伯以瑞香为殊友。张敏叔以瑞香为佳客。
- 灌园史 瑞香名始于庐山比丘,则似前此未之有矣,乃楚辞所载露甲,或复以瑞香当之,是时佛教未东,岂得先有比丘耶,意此花本名露甲,至有庐山一事,始易今名耳。
- 集藻
- 序
- 原 宋 吕大防 瑞香图序 瑞香,芳草也,其木高才数尺,生山坡间,花如丁香,而有黄、紫二种,冬春之交其花始发,植之庭槛,则芳馨出于户外,野人不以为贵,宋景文亦阙而不载,予今春城后二十年守成都,公庭、僧圃靡不有也,予恐其没于草,一日见知于时,殆与人事无异,感而图之,因为之序。
- 五言古诗
- 原 宋 苏轼 次韵曹子方龙山真觉院瑞香花 幽香结浅紫,来自孤云岑,骨香不自知,色浅意殊深,移栽青莲宇,遂冠薝卜林,纫为楚臣佩,散落天女襟,君持风霜节,耳聆歌笑音,一逢兰蕙质,稍回铁石心,置酒要妍暖,养花须晏阴,及此阴晴间,恐致悭啬霖,䌽云知易散,鷤䳏忧先吟,明朝便陈迹,试著丹青临。
- 增 叶适 新移瑞香旧曾作文忘之因今追忆云 一株当三春,名花不易得,百年等寻丈,不博千乘国,野人三十本,强卖青铜百,应怜跗蘤具,苦为薪米迫,移栽向明阳,妃媛俨行列,土膏合根性,功用成夙昔,除香出浅紫,泣露轻脉脉,含愁欲谁诉,折去情更惜,方求蔽芾阴,未受搔擢厄,嗟余自羁旅,何以慰新客,殷勤深夜来,少待山月白。
- 七言古诗
- 增 宋 范成大 瑞香花 万粒丛芳破雪残,曲房深院闭春寒,紫紫青青云锦被,百叠薰笼晚不翻,酒恶休拈花蕊嗅,花气醉人醲胜酒,大将香供恼幽禅,恰在兰枯梅落后。
- 明 朱瞻基 瑞香花 瑞香花,叶如织,其叶非一状,花开亦殊色,或如玛瑙之殷红,或如玉雪之姿容,或含浅绛或深紫,细蕤叠萼芬玲珑,腊后春前花未放,先春独占梅花上,绕枝芳意露毰毸,万卉千葩总相让,曈昽旭日照阶墀,淡荡香风拂面时,初疑沉檀𤑔宝鼎,亦似兰麝薰人衣,瑞香花,树高三尺强,山桃野杏动踰丈,得以幽丛约馥香。
- 五言律诗
- 原 宋 杨万里 咏瑞香 外著明霞绮,中裁淡玉纱,森森千万笋,旋旋两三花,小霁迎风喜,轻寒索幕遮,香中真上瑞,兰麝敢名家。
- 短短薰笼小,团团锦帕围,浮阳烘酒思,沉水著人衣,茉莉通家远,椒花具体微,春愁浑瘦尽,别有瘦中肥。
- 增 僧惠洪 次韵真觉大师瑞香花 浅色映华堂,清寒熏夜香,应持燕尾剪,破此麝脐囊,有恨成春睡,无人见洗妆,故山烟雨里,寂寞为谁芳。
- 七言律诗
- 原 宋 苏轼 刁景纯赏瑞香花忆先朝侍宴次韵 上苑夭桃自作行,刘郎去后几回芳,厌从年少追新赏,閒对宫花识旧香,欲赠佳人非汎洧,好纫幽佩吊沉湘,鹤林神女无消息,为问何年返帝乡。
- 增 周必大 次韵杨廷秀待制瑞香花 灞桥忍冻两相攒,汉殿含春别一般,粉面固宜垂紫袖,锦裳何必著中禅,禁庭侍史今同宿,宫帽花枝故自栾,咀嚼新诗怀旧直,刺贪宁不愧河檀。
- 原 杨万里 瑞香花 侵雪开花雪不浸,开时色浅未开深,碧团圞里笋成束,紫蓓蕾中香满襟,别派近傅庐阜顶,孤芳元是洞庭心,诗人自有薰笼锦,不用衣篝炷水沉。
- 瑞香花盛开呈周益公二首 近看丁香万粒攒,远看𨚫与紫毬般,谁将玉胆蔷薇水,新濯琼肤锦绣禅,净界薰修尔芬馥,无人剪剔自檀栾,下元前至上元后,省得龙沉与麝兰。
- 针来大笋束仍攒,作么开时色两般,荀令金炉炷沉水,昭容紫袖衬中禅,同花异叶株株异,一种栾枝节节栾,雪里寒香得三友,溪边梅与雪边兰。
- 增 方岳 种瑞香花 自种幽香傍短棂,荷锄正用雨冥冥,山家安得瑞龙脑,春事不专红鹤翎,持向东风论甲乙,与遮西日费丁宁,何年得似熏笼锦,茗碗时时为乞灵。
- 原 刘克庄 谢太守送瑞香花 一树婆娑整复斜,使君辍赠到田家,自惭瓮牖绳枢子,不称香囊锦伞花,小借暖风为破萼,旋浇新水待抽芽,丁宁儿子勤封植,留与甘棠一样誇。
- 朱淑真 咏瑞香 玲珑巧蹙紫罗囊,今得东君著意妆,带露欲开宜暖日,临风微困怯春霜,发挥名字来庐阜,弹压芳菲入醉乡,最是午窗初睡醒,熏笼赢得梦魂香。
- 增 元 郝经 孟少保后园瑞香 羽葆层层拥细花,甲梅斜映隔山茶,两三丛里氤氲气,数百年来富贵家,雕玉香浓团瑞雪,翠翘春暖插轻霞,主人一去无消息,庭户萧疏落晚鸦。
- 明 陈献章 次韵张廷实瑞香花开有怀 三径归来辟草莱,偶逢名士乞花栽,莫愁冷艳无人爱,正递寒香别圃开,年光暗逐东流水,春信才通半树梅,必有比邻高二仲,手扪花树共徘徊。
- 五言绝句
- 增 宋 陈造 瑞香花 钩窗玩孤芳,残月衣上明,紫囊拆兰麝,小风弄初晴。
- 范成大 瑞香三首 小槛移秀色,端来媚禅房,道人不解饮,醺然醉天香。
- 紫云蹙绣被,团圞覆衣篝,浓薰百和韵,香极𨚫成愁。
- 一丛三百朵,细细拆浓檀,帘幕护花气,不知窗外寒。
- 原 王十朋 瑞香花 真是花中瑞,本朝名始闻,江南一梦后,天下仰清芬。
- 增 明 陈淳 题瑞香花 秾香拆麝脐,细蕊秀鹤顶,东风故飘荡,薰人醉不醒。
- 七言绝句
- 原 宋 杨万里 瑞香花 织锦天孙矮作机,紫茸翻了白花枝,更将沉水浓薰𨚫,月淡风微欲午时。
- 移瑞香花斛 夜缀香窠沐露华,画移翠斛馥窗纱,将身扶起帘帷看,生怕帘帷挨著花。
- 郑清之 瑞香 粉面芳心碧玉裳,持来宛作故山香,征途不觉春如许,更问兰芽几寸长。
- 白氏集咏紫瑞香 庐阜当年春睡浓,花名从此擅春工,紫葩四迸呈鲜粉,如𤑔仙香透锦笼。
- 白瑞香 繁花簇粉烘晴日,蔼有浓香透暖风,六曲阑干凝睇处,锦笼争似玉为笼。
- 增 元 杨维桢 瑞香花 一团华盖翠亭亭,万个丁香露欲零,日炙锦薰眠不得,玉人扶起酒初醒。
- 诗散句
- 增 宋 苏籀 芳蕤何茜绚,尤物真旖旎,五叶映雕阑,三桠骈粉蕊,妍分春月魂,香彻肌骨髓。
- 原 樵隐居士 众妙与春竞,纷纷持所长,此花最幽远,如以礼自将,猗兰敢回步,薝卜亦退藏。
- 韩驹 著叶团青盖,开花炷宝薰。
- 杨万里 紫袖染难透,琼肤晒转香。
- 曾肇 风雨离披枝叶瘦,可怜终不减清香。
- 张舜民 槛中紫艳才盈握,天上花香暗袭人。
- 陈克 沉香殿里春风早,红锦薰笼二月时。 沁枝清露濯幽葩,醉质斓斑衬晓霞。
- 杨万里 齐开忽作栾枝锦,未拆犹疑紫素馨。
- 王十朋 世人竞重薰笼锦,子素何曾怯瑞香。
- 刘克庄 便觉麝囊无远韵,频挑蚁蠹有新芽。
- 陈古涧 晓露染成鸡舌紫,东风吹作麝脐香。
- 陶弼 玉英金实碧琳枝。
- 词
- 原 宋 赵彦端 点绛唇 护雨烘晴,紫云缥缈来深院,晚寒谁见,红杏枝头怨。 绝代佳人,万里沉香殿,光风转,梦馀千片,犹恨相逢浅。
- 王十朋 点绛唇 栏槛阴沉,紫云呈瑞馀寒凛,捲帘欹枕,香逼幽人寝。 入梦何年,庐阜闻名稔,风流甚,阿谁题品,唤作薰笼锦。
- 张孝祥 浣溪沙 腊后春前别一般,梅花枯淡水仙寒,翠云裘里紫霞冠。 妙品只今推第一,宝香元不是人间,为君更酌小龙团。
- 苏轼 西江月 公子眼花乱发,老夫鼻观先通,领巾飘下瑞香风,惊起谪仙春梦。 后土祠中玉蕊,蓬莱殿里鞓红,此花清绝更纤秾,把酒何人心动。
- 增 张抡 西江月 剪就碧云斗蕊,刻成紫玉芳心,浅春不怕峭寒侵,暖彻薰笼瑞锦。 花里清芬独步,尊前胜韵难禁,飞香直到玉杯深,消得厌厌夜饮。
- 原 程垓 瑞鹧鸪 东风冷落旧梅台,犹喜仙花拂面开,绀色染衣春意静,水沉薰骨晚风来。 柔条不学丁香结,矮树仍参茉莉栽,安得方盆载幽植,道人随处作香材。
- 方岳 水龙吟 当年睡里闻香,阿谁唤作花间瑞,巾飘沉水,笼薰古锦,拥青绫被,初日酣晴,和风送暖,十分清致,掩窗纱,待香凝酒醒,尽消受,这春思。 纵把万红排比,想较伊,更争些子,诗仙老手,春风妙笔,要题教似,十里扬州,三生杜牧,可曾知此,趁紫唇微绽,芳心半透,与骚人醉。
- 增 金 蔡松年 江城子慢 紫云点枫叶,岩树小,婆娑岁寒节,占高洁,纤苞暖,酿出梅魂兰魄,照浓碧,茗碗添春花气重,芸窗晚,濛濛浮霁月,小眠鼻观先通,庐山梦旧清绝。 萧闲平生淡泊,独芳温一念,犹未衰歇,种种陈迹,而今老,但觅茶烟禅榻,寄闲寂,风外天花无梦也,鸳鸯债,从渠千万劫,夜寒回施,幽香与愁客。
- 别录
- 原 栽种 梅雨时折其枝,插肥阴之地,自能生根。一云,左手折下,旋即扦插勿换手,无不活者。一云,芒种时,就老枝上,剪其嫩枝,破其根,入大麦一粒,缠以乱发,插土中,即活。一说,带花插于背日处,或初秋插于水稻侧,俟生根,移种之,移时不得露根,露根则不荣。
- 浇灌 瑞香恶太湿,又畏日晒。以挦猪汤或宰鸡鹅毛水,从根浇之,甚肥。蚯蚓喜食其根,觉叶少萎,以小便浇之,令出,即寻逐之,须河水多浇之,以解其咸。以头垢拥根,则叶绿。大槩香花怕粪,瑞香为最,尤忌人粪,犯之辄死。
附录 结香
- 原 结香,𠏉、叶如瑞香,而枝甚柔韧,可绾结,花色鹅黄,比瑞香稍长,开与瑞香同时,花落始生叶。